Η μπαλουξού Σιληνή στο Γααρόνησο - Tου Μανώλη Δημελλά

φωτογραφίες Καλλιόπη Μαλλόφτη

-Μπορεί και ίσως να είναι πολύ καλύτερα να περάσει απαρατήρητη, σχεδόν αόρατη από τα αμύητα μάτια!

Η άφωνη μικρούλα Σιληνή δεν προκαλεί, ούτε μπλέκεται με τα μεγάλα, τα ανεπανάληπτα ανθρώπινα όνειρα. Τέτοιες μέρες κάθε χρόνο ντύνεται με τα πιο όμορφα ρούχα, όλο και κάπου θα τη συναντήσετε και θα "τριγυρνά" στην πρωτέυουσα της Καρπάθου.  

Πρόκειται για ένα από τα ομορφότερα αγριολούλουδα της Άνοιξης.

Η ιστορία μιας από τις πολλές ξαδελφούλες της γίνεται  απόδειξη για το άγνωστο παρελθόν της.

Εκείνη την έκλεψε ένας πονηρός σκιούρος, καθόλου μην απορείτε, το ζωάκι άρπαξε μια συγγένισσα της διάσημης καρπαθιάς μοναχοκόρης και την έκρυψε βαθιά μέσα στο σπιτικό του.

Δεν  είναι παραμύθι!  Μόλις πριν δυο χρόνια μια ρωσική ομάδα ερευνητών, ενώ έσκαβε μέσα στους πάγους, ανακάλυψε ένα βαθύ προϊστορικό λαγούμι. Φυσικά ο ιδιοκτήτης σκιούρος δεν ήταν ζωντανός, αλλά το μυστικό του ήταν οι σπόροι του φυτού Silene stenophylla που βρέθηκαν στη φωλιά του και έπειτα από την ραδιοχρονολόγηση τους επιβεβαιώθηκαν οι υποψίες των ειδικών!

Οι σπόροι αυτής της Σιληνής μετρούσαν 32.000 χρόνια. Και για να έρθουμε στο είδος μας, ο σύγχρονος άνθρωπος, ο Homo Sapiens, είναι γνωστό πως ήταν παρών στη Νότια Ισπανία τουλάχιστον πριν 32.000 χρόνια και είχε φτάσει σε άλλα σημεία της Ευρώπης πριν από 36.000 χρόνια.

Οι σπόροι ξεθάφτηκαν από βάθος 38 μέτρων κάτω από ένα μόνιμο στρώμα  πάγου, που περιβαλλόταν από απομεινάρια μαμούθ, βίσονων, και  οστά ρινόκερων.

Οι επιστήμονες με επικεφαλής τη Σβετλάνα Γιασίνα του Ινστιτούτου Βιοφυσικής του Κυττάρου της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, κατάφεραν να αναστήσουν ένα ολόκληρο φυτό, που αναπτύχθηκε και έβγαλε άνθη.

Τα προηγούμενα ρεκόρ αναβίωσης φυτού αφορούσαν ένα φοίνικα ηλικίας 2.000 ετών στο Ισραήλ και έναν λωτό ηλικίας 1.200 ετών.



Το προϊστορικό φυτό που μοιάζει με μαθουσάλα, είναι η αρκτική στενόφυλλη σιληνή (Silene stenophylla). Και οι Ρώσοι ειδικοί έπειτα από πολλές φροντίδες την ξαναζωντάνεψαν!

Το φυτό μοιάζει πολύ με τον σύγχρονο απόγονό του, που φυτρώνει στην ίδια τούντρα της βορειανατολικής Σιβηρίας και είναι ξαδερφάκι με μια μοναδική καρπαθιά. Της Σιληνής του χόλτσμαν που ανθίζει για λίγες μέρες κάθε χρόνο στις αρχές της Άνοιξης.  

Πρόκειται για μονοετή ή πολυετή, ποώδη φυτά, σπανιότερα θαμνώδη, με χνουδωτούς βλαστούς.

Τα άνθη τους φύονται μονήρη ή κατά κυματώδεις ταξιανθίες και έχουν ποικίλα χρώματα, ο κάλυκας είναι σωληνοειδής και ιδιαίτερα διογκωμένος σε πολλά είδη, ενώ η στεφάνη αποτελείται από πέντε πέταλα τα οποία φέρουν όνυχα.

Η Σιληνή (Silene),  είναι γένος δικοτυλήδονων φυτών της οικογένειας των καρυοφυλλιδών. Περιλαμβάνει περίπου 700 είδη, τα οποία συναντώνται στο βόρειο ημισφαίριο και είναι ιδιαίτερα διαδεδομένα στις μεσογειακές περιοχές.

Μερικά από τα ξαδέλφια της είναι η Σιληνή Θηβαία, η Γλαύκη, η Ιδιάζουσα, η Δύσκαμπτος, η Φωσκώδης, η Ποικιλλούσα, η Νυκτανθή κ.α  Από την μακρινή και παγωμένη Σιβηρία πετάμε με τσάρτερ για την Κάρπαθο και προσγειωνόμαστε απευθείας στο Γααρόνησο!

Μέσα στις πέτρες και τα βράχια ξεπηδούν πολλές φαμίλιες από την Σιληνή του Χόλτσμαν.

Οι πρώτες απορίες είναι τα περίεργα και άγνωστα ονόματα που συναντάμε όσο περπατάμε στο νησάκι με φόντο τα Πηγάδια.

Γιατί Σιληνή;  

Οι βοτανολόγοι μάλλον έδωσαν αυτό το όνομα στο φυτό σε ανάμνηση των Σειληνών της Διονυσιακής μυθολογίας.

Πρόκειται για χθόνιες θεότητες, τους αχώριστους συντρόφους του Διόνυσου.

Οι Σειλινοί, σύμφωνα με τον Παυσανία, ήταν οι...ενήλικοι Σάτυροι.

Στις αναπαραστάσεις έργων τέχνης εμφανίζονται με αφτιά και ουρά αλόγων και άλλοτε μεταμορφώνονται σε κοντόχοντρους και μεθυσμένους άντρες με αποκρουστική όψη και σχετίζονται τόσο με την γονιμότητα όσο και με τον θάνατο.

Αυτές οι παράξενες φανταστικές θεότητες δίνουν το όνομα τους στο πανέμορφο και μοναδικό φυτό.

Η ελληνική χλωρίδα εκτός από τη μοναδική καρπαθιά περιλαμβάνει 76 ακόμα είδη του γένους, με γνωστότερο το είδος Silene vulgaris, το οποίο συναντάται αυτοφυές και στην Ελλάδα, γνωστό με τις κοινές ονομασίες φουσκούδι ή φούσκα. Όσο για την καρπαθιά Σιληνή, την Silene holzmannii μπορούμε να την συναντήσουμε μονάχα στη γειτονιά της, που είναι το Νότιο Αιγαίο!

Συνολικά στο νησί της Καρπάθου έχουν καταγραφεί 922 είδη φυτών, με μεγάλο ποσοστό ενδημικών ειδών.

Ξεχωριστές παρουσίες αποτελούν 10 φυτά (είδη και υποείδη) που δεν παρατηρούνται πουθενά αλλού παρά μόνο στην Κάρπαθο και στη γειτονική Σαρία.

Η άγρια φύση  της Καρπάθου κρύβει πολλά ενδημικά φυτά, μερικά από αυτά είναι: Ricotia isatoides, Trifolium barbeyi, Dianthus fruticosus ssp. carpathus, Silene ammophila ssp. carpathae, Silene insularis, Carthamus rechingeri, Origanum vetteri, Limonium carpathum, Ophrys aegaea aegaea.

Η Σιληνή περιλαμβάνεται στην επιστημονική ανακοίνωση του Γερμανού καθηγητή Dr. Werner Greuter και των συνεργατών του, ιδιαίτερα του Thomas Raus που έχει και την διδακτορική του εργασία, οι οποίοι πραγματοποίησαν από το 1962 έως το 1988 εκτεταμένες ερεύνες στο νησί και δημοσίευσαν τους χλωριδικούς καταλόγους της Καρπάθου και των γύρω μικρότερων νησιών.

Ο Φορέας Διαχείρισης Καρπάθου παρακολουθεί στενά τη Σιληνή του Χόλτσμαν και γνωρίζει τις περιοχές που αναπτύσσεται πάνω στο νησί. Το φυτό περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο των Σπάνιων και Απειλούμενων Φυτών, αποτελεί είδος προτεραιότητας του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βέρνης και το Πρ Διάταγμα 67/81.  

Το μικρό νησάκι στην είσοδο του λιμανιού των Πηγαδίων, το Γααρόνησο, ανέκαθεν ήταν το σπίτι της.

Γιατί όμως το λένε Γααρόνησο;

Ο γιατρός και συγγραφέας Γιώργος Γεωργίου και πάλι μάς δίνει την απάντηση. Το ονομάζει "φυλακή" και πρόκειται για ένα ασφαλή τόπο φύλαξης μεγάλων ζώων!

Η ονομασία πάει πίσω και στην εποχή της τουρκοκρατίας, τότε που τα γαϊδούρια και τα μουλάρια ήταν το μοναδικό μέσο μεταφοράς.

Όπως λοιπόν θέλει να λέει η ιστορία, οι ιδιοκτήτες για να αποφύγουν τις κλοπές των χρήσιμων ζώων, τα χτήματα, όπως  τα έλεγαν συνήθως οι ιδιοκτήτες τους, προτιμούσαν να τα μεταφέρουν με βάρκες πάνω στο  μικρό νησάκι, που βρίσκεται κοντά στην είσοδο του λιμανιού.

Εκεί τα άφηναν κολυμπούσαν λίγο και ήταν αμολυτά και ελεύθερα να ξεκουραστούν και να βοσκήσουν, το πιο σημαντικό, δεν είχαν την έννοια τους. Μάλιστα αναφέρεται ότι όποιος ήθελε να πάρει πίσω τον γάϊδαρο του από το μικρό νησί, θα έπρεπε πρώτα να πληρώσει και διαπύλια τέλη για να τον περάσει με τη βάρκα απέναντι, στα Πηγάδια!

Η πανέμορφη Σιληνή, σαν καλή κόρη της Άνοιξης, τέτοιες μέρες κάθε χρόνο ανθίζει. Ντύνεται με τα πιο όμορφα χρώματα, δεν ζητά τίποτε από το ανθρώπινο είδος, δεν ψάχνει χάδια, ούτε ποτίσματα και  συντροφιές. Μοναδική προυπόθεση για την επιβίωση της είναι ο δικός μας σεβασμός στο περιβάλλον, κάτι που κερδίζεται με γνώση των ορίων και των δυνατοτήτων μας. Στο τέλος θα τα καταφέρουμε να την ξεπαστρέψουμε; εσείς τι λέτε;

Πηγές

http://art-hellas.blogspot.gr/2013/03/blog-post_4989.html

http://www.physics4u.gr/news/2006/scnews2601.html

http://www.fdkarpathos.gr

Εφημερίδα "Καρπαθιακή"