Συμμετοχή των Πολιτών στα κοινά: Ευλογία ή κατάρα;
- Τις τελευταίες μέρες με αφορμή το αίτημα πολλών πολιτών να ακουστεί η φωνή και η άποψή τους για θέματα που έχουν σχέση με την ποιότητα ζωής, το περιβάλλον και την εμφάνιση του νησιού μας, παρατηρείται μια αντίδραση από την πλευρά φορέων της εξουσίας και αμφισβήτησης του ρόλου και των δικαιωμάτων των πολιτών. Η αμφισβήτηση αυτή εκφράζεται τόσο με ρητούς όσο και με άρρητους τρόπους και σίγουρα με την διστακτικότητα ή και την πλήρη άρνηση να ακούσουν, να συμμετάσχουν σε δημόσιο διάλογο ή να παρέχουν στοιχεία που αφορούν σχέδια, έργα και πολιτικές που έχουν άμεση επίδραση στη ζωή των πολιτών.
Η συμμετοχή όμως των πολιτών στη δημόσια πολιτική είναι ακρογωνιαίος λίθος της δημοκρατίας και κριτήριο της ποιότητάς της. Στις μέρες μας δε όπου υπάρχει αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητας της διαχείρισης των δημόσιων αγαθών και της αξιοπιστίας των φορών διαχείρισής τους, είναι επιβεβλημένη η ανάπτυξη και διάχυση των διαδικασιών διαβούλευσης τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο. Για το λόγο αυτό ολοένα και περισσότερες κυβερνήσεις και άλλοι φορείς εξουσίας επιδιώκουν να εμπλέξουν τους πολίτες δίνοντας τους βήμα είτε με φυσική παρουσία είτε χρησιμοποιώντας το διαδίκτυο και τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα.
Στη χώρα μας που η διαδικασία αυτή είναι ακόμα περιορισμένη, κορυφαία παραδείγματα είναι η δημόσια διαβούλευση πριν την κατάθεση σχεδίων νόμων και κανονιστικών πράξεων μέσω της πλατφόρμας www.opengov.gr όσο και η δημοσίευση σε ένα κεντρικό ιστότοπο (diavgeia.gov.gr) των νόμων, πράξεων και αποφάσεων των κυβερνητικών, διοικητικών και αυτοδιοικητικών οργάνων (συμπεριλαμβανομένων των νομικών προσώπων και των επιχειρήσεων των Ο.Τ.Α), δηλαδή όλης της διοίκησης. Μάλιστα, οι αποφάσεις αυτές δεν είναι εκτελεστές αν δεν αναρτηθούν πρώτα στο δικτυακό τόπο (Ν.3861/2010, Πρόγραμμα Διαύγεια). Το παράδειγμα αυτό άρχισαν να χρησιμοποιούν και οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό.
Τι συμβαίνει όμως όταν οι πολίτες δεν έχουν γνώση αυτών που συμβαίνουν γύρω τους ή όταν οι αποφάσεις παίρνονται πίσω από κλειστές πόρτες. Στο νησί μας έχουμε πολλά και καλά παραδείγματα της άποψης ότι λίγοι και εκλεκτοί μπορούν να παίρνουν σημαντικές αποφάσεις χωρίς να διαβουλεύονται ή έστω να ενημερώνουν με εντιμότητα και διαφάνεια τους πολίτες. Στο σημερινό μας άρθρο θα αναφερθώ σε τρία τέτοια παραδείγματα.
Πρώτο και ίσως κορυφαίο παράδειγμα είναι η ΔΑΝΕ. Η Δωδεκανησιακή Ανώνυμη Ναυτιλιακή Εταιρεία ξεκίνησε τα βήματά της το 1979 ως εταιρεία λαϊκής βάσης. Σκοπός της ήταν να εξυπηρετήσει τους Δωδεκανήσιους με σύγχρονα, αξιόπλοα σκάφη και να ξεπεραστούν έτσι τα προβλήματα επικοινωνίας και μεταφορών των ακριτικών μας νησιών με την ηπειρωτική κυρίως Ελλάδα. Όταν το 1980 παραλάμβανε το πρώτο της πλοίο, το Κάμιρος, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ότι η αισιοδοξία και ο ενθουσιασμός θα μετατρεπόταν σε θρήνο 26 χρόνια μετά όταν το σύνολο του ενεργητικού της εταιρείας αποκτούσε η Blue Star ΑΕ. (εφημ. Καθημερινή και Ναυτεμπορική).
Πολλοί λόγοι μπορούν να προβληθούν για το ναυάγιο της ΔΑΝΕ αλλά για εμένα ο κύριος λόγος είναι ένας: Η απώλεια του ελέγχου από τους πολίτες και γενικότερα την κοινωνία των Δωδεκανήσων μιας κατά τα άλλα εταιρείας λαϊκής βάσης. Μιας εταιρείας που εισήχθη στο χρηματιστήριο το 1993 και πέντε χρόνια μετά ανεστάλη η διαπραγμάτευση των μετοχών της. Μιας εταιρείας που εξέφρασε με τον καλύτερο τρόπο τα όνειρα της ακριτικής Δωδεκανήσου για άρση της απομόνωσης και καλύτερης επικοινωνίας με την υπόλοιπη Ελλάδα. Τα όνειρα όμως έσβησαν όταν χάθηκε o έλεγχος και η λογοδοσία προς την κοινωνία αλλά και η δυνατότητα παρέμβασης στα τεκταινόμενα εντός της εταιρείας.
Παρόμοιο σενάριο είχαμε και με τη Συνεταιριστική Τράπεζα Δωδεκανήσου. Οι τίτλοι τέλους και εδώ φαίνεται να πέφτουν αφού πριν από περίπου ένα μήνα το Δ’ τμήμα του Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) απέρριψε την αίτηση της Τράπεζας Δωδεκανήσου που ζητούσε να ακυρωθούν αποφάσεις της αρμόδιας επιτροπής της Τράπεζας της Ελλάδος του 2013, με τις οποίες τέθηκε σε ειδική εκκαθάριση και μεταβιβάστηκε η περιουσίας της (Το Βήμα 09/06/2020). Η τράπεζα ζητούσε να ακυρωθεί η από 8.12.2013 απόφαση της Επιτροπής Πιστωτικών και Ασφαλιστικών Θεμάτων της Τράπεζας της Ελλάδος (ΦΕΚ Β/3105/08.12.2013) με την οποία ανακλήθηκε η άδεια της Τράπεζας και τέθηκε σε ειδική εκκαθάριση με ειδικό εκκαθαριστή την ανώνυμη εταιρεία «ΕΡΝΣΤ & ΓΙΑΝΓΚ (ΕΛΛΑΣ) Ορκωτοί Ελεγκτές Λογιστές Α.Ε. Τα περιουσιακά στοιχεία της τράπεζας μεταβιβάστηκαν στην Alpha Bank με την ίδια απόφαση.
Ενώ λοιπόν με την ανακήρυξη της Alpha Bank ως αναδόχου του συνόλου των καταθέσεων, διασφαλίστηκαν πλήρως οι καταθέσεις, δεν έγινε το ίδιο με τα μερίδια της Τράπεζας. Αυτά χάθηκαν διά παντός ενώ η πληρωμή των δανειακών οφειλών των οφειλετών πρέπει να γίνεται κανονικά. Εάν δηλαδή κάποιος είχε στην κατοχή του μερίδια της τράπεζας και ταυτόχρονα δάνειο, έπρεπε να συνεχίσει να πληρώνει το δάνειο ενώ είχε χάσει τα μερίδια αφού η απόφαση της ΤτΕ δεν αφορούσε άλλα στοιχεία του ενεργητικού της τράπεζας.
Είναι σίγουρο ότι το κλείσιμο της Τράπεζας Δωδεκανήσου έγινε σε μια δύσκολη για τη χώρα εποχή αλλά και πάλι πιστεύω ότι ο κύριος λόγος ήταν ότι αφέθηκε η τύχη μιας κατά τα άλλα συνεταιριστικής τράπεζας στα χέρια λίγων. Αυτό ακόμα και με τις καλύτερες προθέσεις είναι επικίνδυνο. Να θυμίσω ότι οι λόγοι που επικαλέστηκε η Τράπεζα της Ελλάδας για την αναστολή της άδειας ήταν η εταιρική διακυβέρνηση, η πιστοδοτική πολιτική, το δανειακό χαρτοφυλάκιο, το σύστημα εσωτερικού ελέγχου, η χαμηλή ρευστότητα, οι εποπτικές προβλέψεις επί των δανείων και ο Δείκτης Κεφαλαιακής Επάρκειας (βλ. άρθρο των Μιχαήλογλου Κ. και Παπαγεωργίου Μ., 7/12/2018, εφ. Δημοκρατική). Οι πολίτες και σε αυτή την περίπτωση δεν άκουσαν ούτε ένα συγγνώμη από τους κατά καιρούς διοικούντες.
Η τρίτη περίπτωση αφορά μια ακόμα συνεταιριστική εταιρεία, την ΚΑΙΡ. Η οινοποιεία ιδρύθηκε πριν από ακριβώς 92 χρόνια στις 12 Ιουλίου του 1928 ως COMPANIA AGRICOLA INDUSTRIALE RODI C.A.I.R) και είκοσι χρόνια μετά, το 1948, απέκτησε το πρώτο ελληνικό ΔΣ. Το 1954 η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών απέκτησε 12.748 μετοχές, με αγορά κυρίως από τον Α. Μποδοσάκη, επί συνόλου 21.000 μετοχών. Το 2009 από τις 465.097 ονομαστικές μετοχές η ΕΑΣΔ κατέχει τις 447.602 (96,2%) και το Δημόσιο τις υπόλοιπες 17.464 (Η Βιομηχανική Κληρονομιά της Δωδεκανήσου, ΤΕΕ, Ρόδος, 2009). Η εταιρεία είχε μια λαμπρή πορεία μέχρι πριν από μερικά χρόνια όταν άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα μαύρα σύννεφα με τη εταιρεία να καταγράφει ζημίες χρήσεως από το 2005 έως το 2018 σύμφωνα με δηλώσεις του προέδρου της (εφ. Ροδιακή, 16/3/2020). Δυστυχώς τα προβλήματα δεν λύθηκαν και η εταιρεία έχασε πολλά περιουσιακά στοιχεία, όπως τα κτήρια στην οδό Καποδιστρίου και φαίνεται σήμερα να είναι σε εξαιρετικά ευάλωτη θέση παρά τις περί αντιθέτου διαβεβαιώσεις. Κοινό στοιχείο με τις προηγούμενες δύο περιπτώσεις; Η συγκέντρωση των αποφάσεων σε λίγα πρόσωπα που μάλιστα μερικές φορές δεν είχαν τις εξειδικευμένες γνώσεις που θα έπρεπε να έχουν.
Αυτές είναι μόνο τρεις χαρακτηριστικές κατά την άποψή μας περιπτώσεις όπου η μειωμένη συμμετοχή των πολιτών, η ελλιπής πληροφόρησή τους και εν τέλει ο μειωμένος δημόσιος και κοινωνικός διάλογος και έλεγχος, οδηγούν σε προβληματικές καταστάσεις που όταν έρθει η ώρα να τις διαπιστώσουμε, είναι συνήθως πολύ αργά. Είναι αλήθεια βέβαια ότι πολλές φορές το φταίξιμο πρέπει να χρεωθεί στους ίδιους τους πολίτες που αφήνουν μεγάλες υποθέσεις στα χέρια λίγων, πιστεύοντας ότι η ανάδειξη κάποιου/ας σε συγκεκριμένο αξίωμα διασφαλίζει επ’ αόριστον ορθές λειτουργίες και συμπεριφορές χωρίς τον παραμικρό έλεγχο. Η ζωή όμως δείχνει ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι.
Ως κατακλείδα αυτού του άρθρου θα ήθελα λοιπόν να τονίσω προς τους εκάστοτε διοικούντες, είτε αυτοί είναι αιρετοί, είτε κατέχουν θέσεις σε δημόσιες, δημοτικές και κοινωνικές επιχειρήσεις και οργανισμούς, ότι αυτοί/ές θα έπρεπε πρωτίστως να επιδιώκουν την κοινωνική συμμετοχή και αποδοχή στα έργα και τις πράξεις τους. Θα έδειχναν έτσι σεβασμό στη Δημοκρατία, εμπιστοσύνη στους πολίτες και προσήλωση στη διαφάνεια που πρέπει να διέπει τη δημόσια ζωή. Και όταν οι πολίτες ζητάνε περισσότερη ενημέρωση και συμμετοχή να μην την αρνούνται. Αντίθετα, βλέπουμε ότι πολλές φορές οι ίδιοι άνθρωποι ή οι κλώνοι τους που έφεραν το νησί σε αυτή την κατάσταση επιδιώκουν να μας (ξανα) σώσουν. Το λυπηρό είναι ότι, ευτυχώς όχι σε όλες τις περιπτώσεις, και οι νεώτεροι που ασχολούνται με τα κοινά έχουν εγκλωβιστεί και βαδίζουν στις ίδιες τακτικές των τελευταίων 30 ετών.
Από την άλλη πλευρά, είναι καθήκον των πολιτών να ελέγχουν τους διοικούντες με τρόπο που να διασφαλίζεται το δημόσιο συμφέρον και η ομαλή λειτουργία του δημόσιου βίου. Άρα λοιπόν, για να απαντήσω και στο ερώτημα του τίτλου, η συμμετοχή των πολιτών εάν γίνεται έγκαιρα, οργανωμένα, δημιουργικά και δημοκρατικά είναι ευλογία και ένα μεγάλο ζητούμενο στις σύγχρονες δημοκρατίες, αν επιθυμούμε η πολιτεία μας να φέρει τον τίτλο αυτό.
Παναγιώτης Αυγερινός
