Στάχτη τα δάση, χαμένα τα κονδύλια, του Θάνου Ζέλκα

Η Ελλάδα μετρά κάθε καλοκαίρι ανυπολόγιστες απώλειες από τις δασικές πυρκαγιές, που πλέον έχουν αποκτήσει χαρακτηριστικά μόνιμης εθνικής κρίσης. Την τελευταία πενταετία, οι φωτιές κόστισαν στη χώρα πάνω από έξι δισεκατομμύρια ευρώ, συνυπολογίζοντας άμεσες ζημιές σε κατοικίες, καλλιέργειες και υποδομές, αλλά και έμμεσες επιπτώσεις όπως η απώλεια τουριστικών εσόδων, η υποβάθμιση του εδάφους και η περιβαλλοντική καταστροφή. Το κόστος καταστολής και αποκατάστασης των πληγέντων περιοχών, σύμφωνα με εκτιμήσεις από φορείς όπως το Copernicus και το Υπουργείο Περιβάλλοντος, προσθέτει τουλάχιστον άλλο ενάμισι δισεκατομμύριο ευρώ σε αυτή τη δραματική οικονομική αιμορραγία.

Κι όμως, τη στιγμή που η χώρα συνεχίζει να καίγεται, η ελληνική διοίκηση καλείται να καταβάλει ένα τεράστιο πρόστιμο 415 εκατομμυρίων ευρώ λόγω σκανδάλων και αδιαφάνειας στον ΟΠΕΚΕΠΕ, για παράτυπη διαχείριση κοινοτικών αγροτικών ενισχύσεων. Πρόκειται για ένα ποσό που αντιστοιχεί σχεδόν στο 30% του κόστους που θα απαιτούνταν για τον πλήρη εκσυγχρονισμό του στόλου πυρόσβεσης της χώρας, καθώς εκτιμάται ότι με λιγότερο από ενάμιση δισεκατομμύριο ευρώ θα μπορούσαμε να αποκτήσουμε 20 νέα πυροσβεστικά αεροσκάφη, δεκάδες ελικόπτερα βαριάς ανύψωσης, σύγχρονα επίγεια μέσα, δίκτυα αισθητήρων και drones και να εγκαταστήσουμε ένα ολοκληρωμένο σύστημα συντονισμού που θα περιόριζε αισθητά τις καταστροφές.

Αυτό που κάνει την εικόνα ακόμη πιο οδυνηρή είναι ότι η Ελλάδα είχε στη διάθεσή της ευρωπαϊκά κονδύλια για την πολιτική προστασία, τα οποία όμως δεν κατάφερε να απορροφήσει έγκαιρα. Συγκεκριμένα, στο ΕΣΠΑ της περιόδου 2014–2020, προβλέφθηκαν 220 εκατομμύρια ευρώ ειδικά για έργα πολιτικής προστασίας, όμως μέχρι τη λήξη του προγράμματος είχε αξιοποιηθεί λιγότερο από το 55% του ποσού, εξαιτίας γραφειοκρατικών εμποδίων και καθυστερήσεων σε μελέτες και διαγωνισμούς. 

Παράλληλα, μέσω του ευρωπαϊκού μηχανισμού RescEU, η Ευρωπαϊκή Ένωση διέθεσε συνολικά 700 εκατομμύρια ευρώ για τη δημιουργία κοινού στόλου εναέριων μέσων πυρόσβεσης, με δυνατότητα συγχρηματοδότησης έως 75% για χώρες που θα επέλεγαν να αγοράσουν δικά τους αεροσκάφη. Η Ελλάδα, δυστυχώς, παρέμεινε σχεδόν θεατής, συμμετέχοντας μόνο ως χώρα φιλοξενίας αεροσκαφών τρίτων κρατών, αντί να επωφεληθεί για να αποκτήσει μόνιμο στόλο. Ακόμη και στο Ταμείο Ανάκαμψης της περιόδου 2021–2027, όπου έχουν δεσμευθεί περισσότερα από 150 εκατομμύρια ευρώ για την ενίσχυση της πολιτικής προστασίας, μέχρι το 2023 είχε εγκριθεί λιγότερο από το 30% των σχετικών έργων, με τις διαδικασίες να σέρνονται ως είθισται και να εξαιτίας αυτού να κινδυνεύουν να χαθούν πολύτιμοι πόροι.

Όλα αυτά συνθέτουν μια εικόνα τραγικής αντίφασης: την ώρα που η χώρα πληρώνει πρόστιμα εκατοντάδων εκατομμυρίων για σκάνδαλα διαχείρισης, αδυνατεί να επενδύσει έγκαιρα σε κονδύλια που είναι ήδη διαθέσιμα, ώστε να σώσει ζωές, περιουσίες και τον φυσικό της πλούτο. Τα δάση καταστρέφονται, οι τοπικές κοινωνίες αποδιοργανώνονται, το περιβάλλον κακοποιείται, ενώ παράλληλα χάνονται κεφάλαια που είχαν ακριβώς αυτόν τον σκοπό. Να ενισχύσουν δηλαδή  την ετοιμότητα της χώρας απέναντι στην πύρινη λαίλαπα.

Λανθασμένα πιστεύουμε πολλές φορές ότι το πρόβλημα είναι η έλλειψη χρημάτων. Αποδεικνύεται με τα παραπάνω στοιχεία ότι τελικά τα χρήματα υπάρχουν, αλλά χάνονται σε λάθος χέρια, σε λάθος προτεραιότητες, σε καθυστερήσεις και σε αδιαφάνεια. Τελικά δεν λείπουν οι πόροι αλλά η πολιτική βούληση, το σχέδιο, η διαφάνεια και η συνέπεια, με αποτέλεσμα να μην καταλήγουν εκεί που πραγματικά χρειάζονται. Κάπως έτσι τα δάση μένουν απροστάτευτα, όπως και οι ζωές και οι περιουσίες των ανθρώπων της υπαίθρου, που κάθε καλοκαίρι ζουν με τον φόβο της καταστροφής.

Η Ελλάδα δεν αντέχει άλλο να πληρώνει πρόστιμα και να μετρά στάχτες. Η επένδυση στην πρόληψη, στην εκπαίδευση και στον εκσυγχρονισμό του πυροσβεστικού μηχανισμού δεν είναι περιττή πολυτέλεια αλλά μονόδρομος. Είναι το πιο σοβαρό έργο εθνικής ασφάλειας και προστασίας της ανθρώπινης ζωής. Το ζητούμενο είναι να φύγουμε επιτέλους από τη λογική της διαρκούς αποζημίωσης και να περάσουμε στη λογική της ουσιαστικής πρόληψης, ώστε να σταματήσει η αλυσίδα των καταστροφών και να διασφαλίσουμε ένα βιώσιμο μέλλον για τις επόμενες γενιές.