Κι πέτρες είναι, που μιλούν στους Καρπάθιους - Του Μανώλη Δημελλά

"Εις την νέαν ταύτην εργασίαν εμετριάσθη και του Μανώλη η δυσθυμία.Ο Καρπάθιος ο πρωτομάστορας του έδιδεν ανά πάσαν στιγμήν αφορμάς ευθυμίας με την αστείαν διάλεκτόν του. Όταν εθύμωνε με τας απροσεξίας του, τον εφώναζε «παλλαρόν». Ο δε Μανώλης τόσον εξεθαρρεύθη, ώστε ήρχισε να τον σκώπτη, μιμούμενος την προφοράν του. Όταν ο Καρπάθιος του εφώναζε: «Μανώλη! ω Μανώλη!», του απήντα επισύρων, ως εκείνος, την φωνήν:

- Τι-α-θέλεις, μάστορη; Λάσπην ή πέτρες;

Εγέλα δε και όταν ακόμη ο Καρπάθιος, αδημονών, του ετίνασσε το μυστρί κατά πρόσωπον και τον επασάλειβε με πηλόν. Τούτο άλλως τε του έδιδε την ευχάριστον πρόφασιν να τρέχη εις τον ποταμόν διά να νιφθή και να βλέπη τας γυναίκας που έπλυναν με τα φορέματα ανασυρμένα. Ο μάστορας, άνθρωπος εύθυμος, ετραγουδούσε πολλάκις,ενώ έκτιζε, κωμικά άσματα της πατρίδος του· διεσκέδαζε δε ιδίως να σκανδαλίζη τον Μανώλην διά του άσματος εις το οποίον νεαρός ανεψιός χαριεντίζεται με την θείαν του:

Πέρα πήαινα στη ρύμη με τη θεια μου την Ερήνη. Σκούντα 'γιώ και σκούντα κείνη, κάνει ο Θιός και πέφτει κείνη. Έδε τόπος και λειβάδι, Αχ! θειά μου να 'σουν άλλη"!.

Το παραπάνω απόσπασμα είναι από τον "Πατούχα" του Ιωάννου Κονδυλάκη. Η ιστορία του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται το 1863, στην Κρήτη και στο χωριό Βιάνο. Σε έναν από τους ρόλους του, ο Κονδυλάκης διάλεξε τον Καρπάθιο μάστορα, μάλιστα δεν αναφέρει καν το όνομα του, είναι ο Καρπάθιος πρωτομάστορας!

Ο άπιαστος τεχνίτης, που γνωρίζει τα μυστικά της πέτρας και του σωστού χτισίματος.

Πολλοί Καρπάθιοι ξενιτεύτηκαν και έμειναν στην ιστορία για το ταλέντο, τη μαεστρία, που είχαν τα χτισίματα και τα καλιμέντα τους. Όμως σπάνιες ήταν οι στιγμές που η πένα της ιστορίας στάθηκε πάνω στα δικά τους ονόματα. Δύσκολα αναγνωρίζουμε στους αληθινούς δημιουργούς της ζωής, ενώ αμφιβάλουμε όταν τα χέρια είναι λασπωμένα, και ψάχνουμε την ελπίδα στα γραβατωμένα πρόσωπα.

Ετούτοι, οι αληθινά  μεγάλοι άνθρωποι, έσβησαν δίχως να τους γνωρίζουμε και να τους μνημονεύουμε. Στον καθηγητή Μηνά Γ. Γεωργιάδη και το μεράκι του, οφείλουμε μια πρώτη καταγραφή Καρπάθιων πρωτομαστόρων, που μεγαλούργησαν και άφησαν έργα που και σήμερα αποτελούν καμάρι για όλους τους Καρπάθιους.

Για τον Μ. Γεωργιάδη ο Μεσοχωρίτης Γιάννης Μιχ. Ιωαννίδης αποτελεί ένα μοναδικό παγκόσμιο ταλέντο.

Βρέθηκε στην Περσία πριν από το 2ο Παγκόσμιο πόλεμο, δεν είχε πατήσει κάν τα τριάντα, όμως εντυπωσίασε με τον τρόπο που σχεδίαζε και ολοκλήρωνε έργα που ήθελαν πολλά πτυχία και γερά κότσια.

Εντυπωσιάζουν τα δύο γεφύρια, που σχεδίασε και πραγματοποίησε στο εσωτερικό της Περσίας. Γέφυρες που ήταν απαραίτητες για στρατιωτικούς σκοπούς, έπρεπε να παραδωθούν εγκαίρως και να είναι πολύ γερές κατασκευές. Μια από αυτές ήταν 270 μέτρα είχε μια καμάρα 66 μέτρων στη μέση και από 6 μικρότετρες καμάρες των 10 μέτρων από τη κάθε πλευρά του κεντρικού.

Η επιτυχία της πρώτης γέφυρας έφερε την δεύτερη, στον σπάνιο πρωτομάστορα. Αξίζει να αναφέρουμε τα ονόματα που εργάστηκαν μαζί του. Ήταν ο Ν. Περίδης, Μ. Πολίτης, Μιχ. Λυτός (Κονόμος), Ν. Μάλτας, Β. Διάκος, Μ. Λιγνός, Β. Πιπέρης.

Τα επόμενα χρόνια ήταν από τα πιο δύσκολα της ανθρωπότητας, ο Ιωαννίδης αφού υπηρέτησε εθελοντής στην Αίγυπτο, ταξίδεψε στην Αιθιοπία και εκεί πραγματοποίησε ένα από τα πιο σπουδαία έργα των μεταναστών Καρπάθιων. Η εκκλησία Αγία Τριάδα χτίστηκε για να θυμίζει την απελευθέρωση της χώρας από τους Ιταλούς. Για το έργο αυτό είχε βοηθό τον γαμπρό του Γιώργο Σπ. Πολίτη και για προσωπικό περίπου υπήρχαν 300 μάστορες και εργάτες. Τα αγάλματα έφτιαξε ο γλύπτης Γεωργαλάς με βοηθό τον Αρκασιώτη Νικόλαο Χαλκιά.

Ο αυτοκράτορας, ερχόταν ο ίδιος, και παρακολουθούσε την πορεία των εργασιών και ο δικός μας, ο Καρπάθιος Ιωαννίδης, κάθε τόσο εξηγούσε στον Χαϊλέ Σελασιέ, πως θα γίνει και πότε θα ολοκληρωθεί το έργο.

Οι Καρπάθιοι μάστορες άφησαν τα χνάρια τους σε όλο τον πλανήτη. Δεν είναι υπερβολή το Κασιώτικο ανέκδοτο, όταν ρώτησε ο δάσκαλος τους μαθητές, "ποιός έχτισε τον κόσμο;" και περίμενε να του απαντήσουν ο Θεός, όμως πετάχτηκε βιαστικά ένας μικρούλης και του είπε με βεβαιώτητα " Οι Καρπάθιοι, κύριε"!

Σε όποια εποχή, όσο πίσω και να πάμε, βρίσκουμε τους Καρπάθιους να σχεδιάζουν και να εκτελούν έργα που θα ζήλευαν οι μεγάλοι, οι πιο σπουδαίοι αρχιτέκτονες. Πάλι από την έρευνα του Μηνά Γεωργιάδη, η εκκλησία του Αγίου Ανδρέα στη Πάτρα την έφτιαξε ο Μεσοχωρίτης Κώστας Κουτέλας. Μα και την Αγία Τριάδα του Πειραιά με τη πέτρινη επένδυση, ποιός να γνωρίζει ότι την δημιούργησαν ο Μανώλης Ι. Χαροκόπος και οι αδελφοί Γιώργος και Βασίλης Ρεϊσης. Και αυτοί από το Μεσοχώρι, για αυτούς ο Γεωργιάδης κάνει ιδιαίτερη αναφορά. Ο δάσκαλος θεωρεί και δεν έχει άδικο, ότι μέσα από το έργο τους μετέφεραν ολόκληρο το πάθος για το νησί τους. Μέσα από μικρά και μεγάλα δημιουργήματα, τις πελεκητές πέτρες σπιτιών και εκκλησιών σε όλη την Ελλάδα, άφηναν ένα μικρό ζωντανό χνάρι, σαν να αμολούσαν μια πέρδικα από το νησί τους.

Όμως δεν ήταν μόνον αυτοί, αν σκαλίσουμε σε κάθε εποχή, βρίσκουμε Καρπάθιους που παλεύουν αγκωνάρια και τα δίνουν ψυχή στις πέτρες και στα γραμμικά σχέδια μολυβιών.

Στις αρχές του 1900 ένας αληθινά μεγάλος άντρας, ο Πυλιάτης Γιάννης Λαχανάς κυριολεκτικά γυρνά όλο τον πλανήτη.

Ποιός να ξέρει ότι δικό του έργο είναι το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη στο Σύνταγμα, ποιός να γνωρίζει πως έχτιζε δρόμους και γεφύρια βαθιά μέσα στη ζούγκλα της Αβυσσηνίας.

Μόνο αυτός; Μπορούμε να αφήσουμε πίσω τον Γιάννη Νισσύριο και τα έργα του στη Τεχεράνη της Περσίας; Ευτυχώς οι γιοί του έχουν αναμνήσεις, θυμούνται και μεταφέρουν τη γνώση στους νεώτερους. Για την ιστορία αξίζει να αναφέρω ένα έργο που παρέδωσε λίγο πριν ξεσπάσει ο 2ος Παγκόσμιος πόλεμος. Είχε ολοκληρώσει μια γέφυρα, ωστόσο πριν τη παραλάβουν οι στρατιωτικοί, ζήτησαν να περάσει από σκληρή δοκιμασία αυτό το έργο. Έβαλαν πολλά φορτωμένα οχήματα να τη διασχίσουν. Και ήταν τόσο σίγουρος ο δημιουργός της, Γιάννης Νισσύριος, που σε όλη τη δοκική παρέμεινε κάτω από αυτή.

Μήπως να θυμηθούμε τον Σποϊτη πρωτομάστορα Γιάννη Χαλκιά;

Ο πρωτογιός του Μανώλη, ήταν γεννημένος το 1894, κι αυτός είχε έμφυτο ταλέντο, γνώριζε τη πέτρα πριν καν την αγγίξει. Δούλεψε επιστάτης στα νταμάρια της Κρεμαστής και σε πολλά έργα της παλιάς πόλης, μέσα στη Ρόδο.  Σήμερα υπάρχουν πέτρινες δημιουργίες του στο Μαρόκο, την Ιταλία και τη Γαλλία. Σχεδόν όλο το χωριό, το Σπόα, είναι χτισμένο από τα δικά του χέρια, και αν κάτι έξω από την ιστορία μας, αξίζει να θυμηθούμε είναι το Σποϊτικο πυκνό δάσος, που ήταν στη σημερινή περιοχή του νεκροταφείου και όλα τα ξύλα, οι τράες των μεγάλων σπιτιών ήταν από εκεί.

Αλλά και στις δικές μας μέρες, ο Μενετιάτης Βασίλης Μαυρομάτης είναι ένα ζωντανό παράδειγμα τέτοιων σπουδαίων δημιουργών.

Ο Βασίλης πριν πιάσει το μέτρο, γνωρίζει αν ο ξυλότυπος χάνει μισό πόντο, έπειτα πιάνει τη λάσπη και διαβάζει τη δύναμη του τσιμέντου.

Μετρά και βεβαιώνεται, ρίχνει μια ματιά στα σχέδια, χαμογελάει και προχωρά, βγάζει τα μέτρα απνευστί, δίχως σταματημό. Τα έργα του Βασίλη μπορεί να μην είναι καμωμένα από πέτρα, όμως έχει το χάρισμα που έχουν όλοι οι Καρπάθιοι μάστορες, το ταλέντο να δίνουν ζωή στα άψυχα υλικά, πάνω στα χέρια τους βγάζουν φτερά, τα τσιμέντα εμαϊ με τα τούβλα. Άσε τα αστεία και τα χωρατά του πάνω στις σκαλωσιές, έμοιαζε να δουλεύει σε γραφείο και να απουσιάζει ο προϊστάμενος. Μόνο που στις οικοδομές ο Βασίλης ήταν το αφεντικό!
Είμαι λοιπόν σίγουρος, ο Κονδυλάκης όταν έγραφε τον Πατούχα, είχε γνωρίσει από κοντά τον άγνωστο Καρπάθιο πρωτομάτορα. Εκείνον που περιγράφει στο βιβλίο του, όμως προτίμησε να αφήσει έξω το όνομα, γιατί έτσι θα αδικούσε όλους  τους υπόλοιπους, μοναδικούς τεχνίτες Καρπάθιους, που μοιάζει να τους μιλεί η πέτρα.
Manolis Dimellas