Στο κυνήγι μιας Καρπαθιάς νεράϊδας...Του Μανώλη Δημελλά

φωτογραφία: Λάζαρος Ν. Παμπέρης
-Γνωρίζεται ότι ένα από τα πιο όμορφα πλάσματα του πλανήτη, και σίγουρα εκείνο με τους περισσότερους συμβολισμούς, έχει τον δικό του μοναδικό αντιπρόσωπο στην...Κάρπαθο;

-Πρόκειται για ένα πανέμορφο λεπιδόπτερο, για την Καρπάθικη πεταλούδα Hipparchia christenseni Kudrna, που βρέθηκε στο νησί μόλις το 1977.

Όμως πριν βιαστείτε να χαρείτε, πρέπει να γνωρίζεται ότι πρόκειται για ένα είδος  υπό εξαφάνιση. Ο μεγάλος κίνδυνος δεν έρχεται από τη κλιματική αλλαγή, αλλά από κάποια παμπόνηρα ανθρώπινα χέρια, που για λιγοστά ευρώ την κυνηγούν. Μάλιστα, για πενταροδεκάρες, κάποιοι "κύριοι" παίρνουν τα βουνά του νησιού, κρατάνε μια απόχη και την αναζητούν, έπειτα θέλουν να την βγάλουν στο σφυρί και να τη μοσχοπουλήσουν στους διψασμένους παγκόσμιους συλλέκτες!

Δεν το χωράει ο ανθρώπινος νους, ενώ γράφονται παγκόσμοι διθύραμβοι για την ομορφιά του είδους της, και περιγράφουν (όπως θα διαβάσετε και παρακάτω) την μεταμόρφωση κάθε πεταλούδας με χιλιάδες απίθανους συμβολισμούς, ακριβώς την ίδια στιγμή κάποιοι άπληστοι τη δολοφονούν και την κλείνουν σε μικρά αεροστεγή καδράκια, για να τη καμαρώνουν, όπως λένε, αιώνια!  Σήμερα έχουν και μια σπουδαία προσφορά από το ανώνυμο ηλεκτρονικό εμπόριο, που “έλυσε  χέρια” και "άνοιξε τους ορίζοντες" τέτοιων λαθραίων αγορών!

Το “κόκκινο βιβλίο των απειλουμένων ζώων της Ελλάδας”, αναφέρει για την Καρπαθιά πεταλούδα:

“Στην Ελλάδα το είδος  είναι ενδημικό της Καρπάθου και έχει αναφερθεί μόνο από 6 τοποθεσίες, με συνολική έκταση παρουσίας τα 75 τ. χλμ, στα 200-600 μ. Υψόμετρο (Gozmany in press, Κουτρούμπας αδημ. δεδομένα).

Η πεταλούδα ζει σε ξηρά, θαμνώδη και πετρώδη ξέφωτα δασών κωνοφόρων (πεύκα) του γένους Pinus. (Tolman 1997). Ο μεγάλος εχθρός της είναι ο άνθρωπος αφού κύρια απειλείται από τη μανία της συλλογής. Ενώ τα ενδιαιτήματά του απειλούνται λόγω πιθανών αλλαγών χρήσης (εντατικοποίηση δόμησης) και πυρκαγιών".

Η μοναδική καρπαθιά πεταλούδα  δεν προστατεύεται από τη νομοθεσία.

Και το κόκκινο βιβλίο συνεχίζει:

 "Χρειάζεται έρευνα προκειμένου να εντοπιστούν όλοι οι πληθυσμοί του είδους και να εξακριβωθεί η ακριβής του κατανομή και στη συνέχεια μακροχρόνια συστηματική παρακολούθηση των πληθυσμών ώστε να εξα- κριβωθεί η κατάσταση και οι πληθυσμιακές τάσεις, καθώς και το επίπεδο των απει- λών. Απαιτούνται επίσης η κατάρτιση και εφαρμογή διαχειριστικού σχεδίου (με έμφαση στη διατήρηση των πληθυσμών και στη μείωση των απειλών) και η ενημέρωση του κοινού. Τέλος, το είδος πρέπει να προστατευθεί νομοθετικά”. (Αθανάσιος Κουτρούμπας, Αναστάσιος Λεγάκις).

Αυτό που η κάμπια ονομάζει τέλος του κόσμου, η ζωή το λέει πεταλούδα.

Οι αμέτρητοι συμβολισμοί της πεταλούδας ξεπερνούν κάθε φαντασία, ξεκινούν με τις μεταμορφώσεις της  ψυχής, και με οδηγό την αχαλίνωτη φαντασία, σπάνε τα στενά όρια του μικρού μας σύμπαντος.  

Μονάχα μια πεταλούδα, έστω και σημειολογικά, περιμένει  μέσα από τη θεωρία του χάους για να πάρει την εκδίκηση της! Φτάνει ένα πέταγμά, που θα φέρει τον τυφώνα, τιμωρώντας όσους την περιφρόνησαν!

Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε τον μεγάλο Ρώσο λογοτέχνη Βλαντιμίρ Ναμπόκοβ και το άσβεστο πάθος του για τις πεταλούδες. Αλλά και τον Λόρκα με “τα μάγια της Πεταλούδας", και τον ποιητή Μίλτο Σαχτούρη, και το ποίημα εισβολή της μαύρης πεταλούδας! Αλλά και οι περισσότεροι ζωγράφοι θέλησαν να τσακώσουν πάνω στο καμβά τους μια μικρή μοναδική στιγμή της (Matisse, Dali, Van Gon, Picasso, αμέτρητοι οι πίνακες). Και στον κινηματογράφο, αξίζει να αναφέρουμε την ταινία “Ο πεταλούδας” (1973) με τον Ντάστιν Χόφμαν στον ρόλο του κατάδικου που προσπαθεί να αποδράσει.

Ακόμη ένα σπουδαίο σύμβολο, αυτό της “Γαλαξιακής Πεταλούδας”, λένε ότι αντιπροσωπεύει όλη τη συνείδηση που υπήρξε ποτέ σε αυτόν τον γαλαξία.

Έχουμε ακόμη και το “εξάνθημα της πεταλούδας”! Στα μάγουλα και στη μύτη. Πρόκειται για τα κοινά δερματικά προβλήματα, που προκαλούνται από την ασθένεια του λύκου.

Ακόμα και στον έρωτα! Η “στάση της πεταλούδας”. Είναι η πιο κατάλληλη για τα παθιασμένα ζευγάρια.

Αλλά και στην μαγειρική, έχουμε τις... “γαρίδες πεταλούδα”!

Τι λένε οι ειδικοί για το ευαίσθητο λεπιδόπτερο;

Η πεταλούδα ζει περίπου 8-10 μέρες, έχει τη δική της μοναδική συνεισφορά στο οικοσύστημα. «Μαζί με τη μέλισσα έχουν από τους πιο σπουδαίους ρόλους στη διατήρηση της χλωρίδας και γι' αυτό πρέπει άμεσα να παρθούν μέτρα προστασίας», τονίζει ο Απόστολος Τριχάς, εντομολόγος, επιμελητής Εργαστηρίου Αρθροπόδων στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, και συνεχίζει: «Ορισμένα άνθη μπορούν να επικονιαστούν μόνο από την πεταλούδα, λόγω της ειδικής προβοσκίδας της. Με αυτό τον τρόπο συμβάλλει στη διατήρηση της βιοποικιλότητας».

Ποιές είναι οι ρίζες της λέξης πεταλούδα;

Ας αφήσουμε τον Νίκο Σαραντάκο να μας οδηγήσει με ασφάλεια στα μονοπάτια της λέξης: ”Στα ελληνικά η πεταλούδα πιθανόν προήλθε από αμάρτυρο τύπο *πεταλίδα ή απευθείας από το πέταλο και το επίθημα -ούδα (ίσως λόγω σχήματος), ενώ μπορεί να έπαιξε ρόλο και το ελληνιστικό πετηλίς = ακρίδα.

Στα αγγλικά, το butterfly παράγεται από το butter/βούτυρο και το fly/μύγα, αλλά γιατί; Δεν υπάρχει σίγουρη απάντηση, ίσως επειδή τον Μεσαίωνα πίστευαν ότι οι πεταλούδες έκλεβαν γάλα και βούτυρο.

Η ίδια λογική, αλλά όχι η ίδια ρίζα, ισχύει και στο γερμ. Schmetterling, που πρέπει να ανάγεται στο διαλεκτικό Schmetten, από το τσέχικο smetana=κρέμα.

Το γαλλ. papillon είναι μετεξέλιξη του λατινικού papilio, και από εκεί είναι και το δικό μας παπιγιόν.

Το Ιταλικό farfalla δεν έχει σίγουρη ετυμολογία, πιθανόν να είναι ονοματοποιία, εκφραστικός αναδιπλασιασμός για να δηλώσει το χτύπημα των φτερών της πεταλούδας, αν και κάποιοι έχουν δει προέλευση από το ελλ. φάλλαινα, που ήταν ένα είδος εντόμου (οι αρχαίοι έλεγαν φάλ(λ)αινα και τη φάλαινα και το εντομάκι, παρά την κάποια διαφορά μεγέθους των δύο ζώων).

Τέλος, το ισπανικό mariposa επίσης αβέβαιη ετυμολογία έχει. Kάπου είδα ότι κατά τον Κορομινάς προέρχεται από τη φράση Mari, posa(te)», που ακούγεται, λέει, σε παιδικά παιχνίδια και τραγουδάκια (Μαρία, στάσου; )”.

(Από το ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου, Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία).

Υπάρχει και ο προσωπικός φωτογράφος της Καρπαθιάς Νεράϊδας

O Λάζαρος N. Παμπέρης γεννήθηκε στην Λάρισα, όπου σήμερα ζει και εργάζεται.

Αποφοίτησε το 1971 από την σχολή των Ηλεκτρολόγων Μηχανολόγων του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου. Από το 1974 κάνει πράξη το πάθος του, φωτογραφίζει την φύση της Ελλάδας, πεζοπορώντας κυρίως στα βουνά, και από το 1983 ειδικότερα τις πεταλούδες και τις νυχτοπεταλούδες. Έχει ταξιδέψει πολλές φορές στην Κάρπαθο, ακόμη και το περασμένο καλοκαίρι (2014) ανεβοκατέβαινε όλα τα βουνά και τα λαγκάδια του νησιού. Σε ένα υπέροχο βιβλίο έχει καταγράψει ανεπανάληπτα φωτογραφικά στιγμιότυπα από τις πεταλούδες που ζουν στην Ελλάδα. Μιλήσαμε μαζί του και μας έδωσε το στίγμα της προσπάθειας του αλλά και ανελέητο κυνηγητό  κάποιων συλλεκτών:

“Τα ενδημικά είδη είναι περιζήτητα. Οι συλλέκτες ενδιαφέρονται για τα φαντασμαγορικά είδη με τα όμορφα χρώματα, αλλά οι περισσότεροι θέλουν ένα σπάνιο είδος για τη συλλογή τους”.

Και ο ερευνητής Λάζαρος Παμπέρης συνεχίζει:

“Από τα 235 είδη Ελληνικών πεταλούδων (και 3.032 συνολικά μαζί με τις νυχτοπεταλούδες), μόνο τα 42 είδη προστατεύονται από το Π.Δ. 67/1981 για την προστασία της άγριας πανίδας, και ένα, το Parnassius apollo, προστατεύεται και από τη σύμβαση CITES (Conservation of International Trade in Endangered Species) που απαγορεύει την εμπορία του παγκοσμίως.

Το 1981 που έγινε το Προεδρικό Διάταγμα, δεν γνωρίζαμε ακριβώς τα είδη που υπάρχουν, ενώ την ίδια στιγμή στη λίστα των προστατευόμενων περιλαμβάνονται και είδη που δεν υπάρχουν στην Ελλάδα.

Θα πρέπει το θεσμικό πλαίσιο να ανανεωθεί και να απαγορευτεί η συλλογή όλων των ειδών, όπως ισχύει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Η συλλογή θα πρέπει να επιτρέπεται αυστηρά μόνο για επιστημονικούς σκοπούς και πάντα ελεγχόμενα".

Οι τυχεροί που περπατούν στα βουνά της Καρπάθου ας έχουν το νου τους, να μην τρομάξουνένα τόσο όμορφο πλάσμα!

Πηγές

www.edwhellas.gr

Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία

http://www.pamperis.gr

 http://www.theinsectcollector.com/index.htm

http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=518