Ομιλία Σπύρου Κατσούρη (για την μαύρη επέτειο της Αλώσεως) -ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ Κυρίες και κύριοι, επ’ ευκαιρία της αποφράδος επετείου της Αλώσεως της Κων/λεως , από τους Οθωμανούς Τούρκους (29-5-1453)και της καταλύσεως της χιλιετούς Αυτοκρατορίας που ίδρυσε το 330μ.Χ. ο Κων/νος (μεταφέροντας την έδρα από την Ρώμη στην Κων/λη), αντί να σας ιστορήσω την ίδια την άλωση που όλοι, λίγο-πολύ ,γνωρίζετε (κι αν όχι , μας την θυμίζουν κάθε χρόνο οι Τούρκοι με τις «φιέστες» τους, στα τείχη και στην Αγ. Σοφιά), θέλησα σήμερα να σας αναφέρω ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΠΑΡΑΚΜΗΣ, πριν από την άλωση. Και για καλύτερη κατανόηση και αποτύπωση των αιτίων τα χωρίζουμε σε 2 κατηγορίες : Τα Εσωτερικά και τα Εξωτερικά αίτια. Α) ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΑΙΤΙΑ : 1)Εμφύλιοι Πόλεμοι. Η εποχή των Παλαιολόγων ήτο γεμάτη επαναστάσεις και εμφύλιες ταραχές. Έτσι, κατά του Ανδρόνικου Β΄εξηγέρθη ο εγγονός του (Ανδρόνικος Γ΄)που ο..παππούς ήθελε να του στερήσει τον νόμιμο θρόνο. Οι επαναστάτες κατέλαβαν την Κων/λη μετά πολυετή πόλεμο (1321-1328) που ερήμωσε την Αυτοκρατορία. Ο Ιωάννης Καντακουζηνός σφετερίζεται την εξουσία (το 1341) και βασιλεύει για 6 χρόνια, αντί του Ιωάννη Παλαιολόγου και διαιρεί έτσι τον Ελληνικό κόσμο στα δύο(με τους αριστοκράτες να υποστηρίζουν τον σφετεριστή και τον λαό τον νόμιμο βασιλέα 1347-1355), ώσπου ανετράπη με δόλο ο Καντακουζηνός. Ακολούθησαν οι καυγάδες του Ιωάννη Ε΄Παλαιολόγου με τον γιό του Ανδρόνικο (1376) και με τον εγγονό του Ιωάννη (1391), που ήθελαν να διώξουν τον..γέρο από τον θρόνο. Και δυστυχώς οι αντίπαλοι ζητούσαν, χωρίς κανένα ηθικό δισταγμό, βοήθεια απ’ όλους τους εχθρούς της Αυτοκρατορίας (!): τους Βούλγαρους, τους Σέρβους , τους Τούρκους !!! πληρώνοντας την συνδρομή τους με μεγάλες επιχορηγήσεις, ακόμα και με ΕΔΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΕΙΣ (!) ανοίγοντας έτσι την πόρτα σ’ εκείνους που ονειρεύοντο την καταστροφή της. Κάθε πατριωτισμός και κάθε πολιτική εφυϊα είχε χαθεί μέσα σ’ αυτή την σύγκρουση των φιλοδοξιών. 2)Κοινωνικές και θρησκευτικές έριδες, που επιδείνωσαν τις πολιτικές διχόνοιες. Οι κατώτερες τάξεις εξεγείροντο κατά της αριστοκρατίας των ευγενών και των πλουσίων και επί 7 έτη (1342-1349) η Θεσ/κη , η 2η πόλη της Αυτοκρατορίας, είχε γεμίσει ταραχές, τρομοκρατία και αίμα, εξ αιτίας της εξέγερσης των Ζηλωτών. Επίσης η προαιώνια εχθρότητα μεταξύ Ελλήνων και Λατίνων αύξαιναν την αναταραχή. Συγκρούσεις μεταξύ οπαδών και πολέμιων της Ένωσης των Εκκλησιών (σαν καλή ώρα σήμερα). Η παραμικρή ευκαιρία για επανένωση ξεσήκωνε την αντίθεση του Βυζαντινού εθνικισμού κατά της Δύσης, γνωστής ως έριδα των Ησυχαστών, που αναστάτωσε και διαίρεσε την Αυτοκρατορία για 10 χρόνια(1341-1351). Στην πραγματικότητα όμως ήτο η σύγκρουση του Ανατολίτικου Μυστικισμού (Ησυχαστές με υπέρμαχο τον Γρηγόριο Παλαμά), με τον Λατινικό Ορθολογισμό (με υποστηρικτές τον Βαρλαάμ και τον Ακίνδυνο, μαθητές του Αγίου Θωμά Ακινάτη, μυημένους στην σχολαστική διαλεκτική του). Βλέποντας τον Τουρκικό κίνδυνο να πλησιάζει, ο Αυτοκράτωρ Ιωάννης Ζ΄ ήρθε αυτοπροσώπως στην Ιταλία και υπέγραψε με τον Ευγένιο Δ΄συμφωνία που τερμάτιζε το Σχίσμα (Σύνοδος Φλωρεντίας 1439). Όμως ορθόδοξος κλήρος και λαός πίστευαν ότι οι Λατίνοι επεδίωκαν μόνον την «καταστροφή της Πόλης, της φυλής και του ονόματος των Ελλήνων». Μάταια ο Ιωάννης Η΄και Κων/νος ΙΑ΄προσπάθησαν να επιβάλουν με την βία την Ένωση. Η εξέγερση εμαίνετο ακόμα και κάτω από τους τρούλους της Αγιάς Σοφιάς (1452) δηλαδή 2 μόλις χρόνια πριν την Άλωση, λέγοντας ότι «προτιμούσαν να δουν να βασιλεύει στο Βυζάντιο το Τουρκικό σαρίκι, παρά η Λατινική τιάρα». 3)Οικονομική και Στρατιωτική κρίση. Ο φόρος ακινήτων σε μια χώρα εντελώς κατεστραμμένη από τον πόλεμο απέφερε ανεπαρκείς πόρους στο θησαυροφυλάκιο. Κι από τότε που το εμπόριο της Αυτοκρατορίας είχε πέσει στα χέρια των Βενετών και Γενουατών, τα Τελωνεία μειώνονταν όλο και πιο γρήγορα. Η εξουσία είχε φθάσει στο σημείο να νοθεύσει το νόμισμα και να ενεχυριάσει τα κοσμήματα του Στέμματος. Τα Ταμεία ήσαν άδεια (όπως και σήμερα).Η Στρατιωτική κατάπτωση ήταν εξίσου σοβαρή. Ο Στρατός αριθμητικά αδύναμος, απειθάρχητος και δυσκολομεταχείριστος , ανίκανος να υπερασπισθεί την Αυτοκρατορία. Οι μισθοφόροι επαναστατούσαν. Σέρβοι και Τούρκοι βοηθητικοί λυμαίνονταν και λεηλατούσαν ανελέητα την αυτοκρατορία. Αδυναμία και του Βυζαντινού Στόλου στην θάλασσα. Οι διάδοχοι του Μιχαήλ Η΄θεώρησαν περιττή δαπάνη την ανασυγκρότησή του και εγκατέλειψαν την κυριαρχία των ανατολικών θαλασσών στους στόλους των Ιταλικών Δημοκρατιών!! Β)ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΑΙΤΙΑ α) ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΣΕΡΒΟΙ Οι Βούλγαροι επενέβαιναν στις Βυζαντινές υποθέσεις και απαιτούσαν μεγάλες εδαφικές παραχωρήσεις, εκμεταλλευόμενοι την υποστήριξη που πρόσφεραν στον Ανδρόνικο Β΄και στην Άννα της Σαβοϊας. Και με τις ασταμάτητες επιδρομές τους προκαλούσαν φρικτές καταστροφές στην Ελληνική ύπαιθρο. Οι Σέρβοι είχαν γίνει αντίπαλοι του Βυζαντίου κι είχαν επεκταθεί εις βάρος των Βουλγάρων και Ελλήνων, φτειάχνοντας έτσι το μεγαλύτερο κράτος της Βαλκανικής χερσονήσου. Ο Ουρός Α΄είχε κατακτήσει την άνω κοιλάδα του Αξιού (1272). Ο Μιλούτιν την περιοχή των Σερρών και της Χριστούπολης, κάνοντας πρόσβαση στο Αιγαίο (1283). Υπέταξε μετά την Οχρίδα, Πρέσπα και ολόκληρη την Δυτ. Μακεδονία. Εισέβαλε στην Βορ.Αλβανία (1296) και υποχρέωσε τον Ανδρόνικο Β΄ ν’ αναγνωρίσει όλες τις κατακτήσεις του. Ο Στέφανος Δουσάν ολοκλήρωσε την κατάκτηση της Δυτ. Μακεδονίας (1334), την Αλβανία, την Ήπειρο, τα Ιωάννινα και μόνον η Χαλκιδική με την Θεσ/κη παρέμεινε στα χέρια των Βυζαντινών. Το 1346 ο Δουσάν εστέφθη επίσημα «Αυτοκράτωρ των Σέρβων και των Ρωμαίων». Το 1349 ίδρυσε στο Ιπέκ ανεξάρτητο Πατριαρχείο. Το 1355 επεχείρησε να καταλάβει και την Κων/λη, (κατακτώντας πρώτα την Αδριανούπολη και την Θράκη)αλλ’ ο ξαφνικός θάνατός του, ματαίωσε αυτά τα σχέδια. Β) ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ . Το 1326 η Προύσα έπεφτε στα χέρια των Οθωμανών, που την έκαναν και πρωτεύουσά τους. Η Νίκαια υπέκυψε το 1329 και η Νικομήδεια το 1337. Το 1338 έφθασαν στον Βόσπορο, μετά από..πρόσκληση των Βυζαντινών(!!) που ζήτησαν την συμμαχία τους στις εσωτερικές τους έριδες. Το 1353 ο Καντακουζηνός (που από το 1346 είχε παντρέψει την κόρη του με τον Σουλτάνο!) αντάμειβε τις υπηρεσίες αυτού παραχωρώντας του ένα οχυρό στην Ευρωπαϊκή ακτή των Δαρδανελλίων! Το 1354 (1 έτος μετά) οι Τούρκοι εγκαθίσταντο στην Καλλίπολη. Το 1357 κατέλαβαν το Διδυμότειχο και την Τζουρουλού. Το 1361 ο Μουράτ Α΄κατέκτησε την Θράκη, κυρίευσε την Φιλιππούπολη και σε λίγο την Αδριανούπολη όπου και μετέφερε την πρωτεύουσά του(1365). Το 1371 οι Τούρκοι συνέτριψαν στην Μαρίτσα τους Νοτιοσλάβους και Βούλγαρους, πατώντας γερά πλέον στην Βαλκανική χερσόνησο. Το 1386 εισέβαλαν στην Αλβανία και το 1389 στην μάχη του Κοσσυφοπεδίου κατέστρεψαν την Σερβική αυτοκρατορία κι έκαναν την Βουλγαρία Τουρκικό Πασαλίκι (1393). Ο Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος υποχρεώθηκε ν’ αναγνωρίσει την επικυριαρχία του Σουλτάνου, να του πληρώνει φόρο και να του προμηθεύει άνδρες, για να κυριεύσει την τελευταία θέση που κατείχαν ακόμα οι Βυζαντινοί στην Μ.Ασία, την Φιλαδέλφεια (1391). Ο Σουλτάνος Βαγιαζήτ το 1391-1395 απέκλεισε την Κων/λη και ταυτόχρονα εισέβαλε στον Μορέα (Πελ/σο). Το 1430 ο Μουράτ Β΄κυρίευσε την Θεσ/κη (την οποία οι Βενετοί είχαν αγοράσει από τους Ελληνες το 1423). Το 1444 στην μάχη της Βάρνας , σβήνει η Χριστιανοσύνη στην Ανατολή. Το Δουκάτο των Αθηνών υποτάχθη στους Τούρκους και το 1446 το Πριγκιπάτο του Μορέα υποχρεώθη να δεχθεί την επικυριαρχία του Σουλτάνου. Γ) ΟΙ ΛΑΤΙΝΟΙ. Αντί να βοηθήσουν την άμυνα του Βυζαντίου, οι Λατίνοι της Ανατολής (Βενετοί και Γενουάτες), επιτάχυναν την καταστροφή του. Εγκατεστημένοι από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο στον Γαλατά, στην ακτή της Μ.Ασίας και στην Μαύρη θάλασσα οι Γενουάτες είχαν κλείσει στους Ρωμιούς όλους τους δρόμους του θαλασσίου εμπορίου. Οι Βενετοί, κύριοι του Αιγαίου Αρχιπελάγους, είχαν έδρες τους την Κων/λη και θεσ/κη. Βενετοί και Γενουάτες συμπεριφέροντο σαν κατακτητές. Αψηφούσαν τους Βυζαντινούς ηγεμόνες, επέβαλαν την θέλησή τους με την βία, γέμιζαν την πρωτεύουσα με ταραχές και φόνους, προκαλούσαν επαναστάσεις στην Κων/λη, οδηγώντας τις ναυτικές δυνάμεις τους ακόμα και μέσα στον Χρυσοκεράτιο κόλπο (1375), εξασφαλίζοντας με απειλές εδαφικές παραχωρήσεις και προνόμια και λεηλατώντας συνεχώς τους Έλληνες υπηκόους. Ακόμα και κατά την τραγική στιγμή της Αλώσεως της βασιλεύουσας από τον Μωάμεθ Β΄τον Πορθητή, αυτοί πρώτοι πρόλαβαν και λεηλάτησαν ναούς και αρχοντικά των Ελλήνων και μετέφεραν τους θησαυρούς στη Βενετία και Γένοβα. Ο χρυσοποίκιλτος ναός του Αγίου Μάρκου στην piatza Venezia , κοσμείται ως σήμερα με τα λάφυρα και τους θησαυρούς του Βυζαντίου και της Κων/λης. Η ΑΛΩΣΙΣ . Το 1452 0 Μωάμεθ ο Β΄έστειλε στον Μορέα εκστρατευτικό σώμα, για να εμποδίσει τους Έλληνες Δεσπότες του Μυστρά να βοηθήσουν την Βασιλεύουσα. Και στις 5 Απρ.1453 άρχισε την επίθεση στην Κων/λη, με 160.000 στρατό, έναντι των 9.000 του Κων/νου. Παρ’ όλ’ αυτά οι δύο αρχικές επιθέσεις (18 Απρ. και 7 Μαϊου) αποκρούσθησαν επιτυχώς. Ακόμα και η αρχική επίθεση το ξημέρωμα της 29 Μαϊου 1453 απωθήθηκε 2 φορές. Όμως με τους γεννίτσαρους που έρριξε στην μάχη και πέρασαν την Κερκόπορτα χτυπώντας από πίσω τους αμυνομένους, ήρθε και το γνωστό πιά τέλος της Αυτοκρατορίας. Το τι ακολούθησε είναι, νομίζω, γνωστό σε όλους και δεν θ’ αναφερθώ στις σφαγές , τις λεηλασίες, τους βιασμούς γυναικών, παρθένων, παιδιών, καλογρεών .. ούτε και στα χαρέμια των πασάδων που γέμιζαν από Ελληνίδες και Βυζαντινές αρχόντισσες. Εδώ απλώς, αναφέροντάς σας τα αίτια της παρακμής του Βυζαντίου και την επακολουθήσασα μοιραία κατάκτηση από λαούς αλλόφυλους, αλλόθρησκους και ξένους, απολίτιστους και πρωτόγονους πνευματικά (Ασιάτες, Μογγόλους, Ισλαμιστές, Τούρκους) αλλά και μισαλλόδοξους Βαλκάνιους (Βούλγαρους, Σλάβους, Αλβανούς) ακόμα δε και συμφεροντολόγους και υπερόπτες Δυτικούς Ευρωπαίους, σε συνδυασμό με τα αρχέγονα μικρόβια-σαράκια και γονίδια της φυλής μας (όπως : διχόνοια, εγωϊσμός, αρχομανία, ξενομανία, προδοσία, σπατάλη δημ. Χρήματος κλπ) θέλω να σας πω να κάνετε μια σύγκριση των αιτίων της παρακμής του Βυζαντίου, με την σημερινή παρακμή του Ελληνικού κράτους και να βγάλετε τα δικά σας «προφητικά» συμπεράσματα, ως προς το τι είναι μοιραίο να επακολουθήσει για τον λαό , την αγαπημένη μας πατρίδα και χώρα Ελλάδα αλλά και για το Εθνος μας το ίδιο, αν δεν ξυπνήσουμε και δεν ‘μονοιάσουμε μπροστά στους εχθρούς που είναι ήδη εντός των τειχών.
ΣΣ. Η παραπάνω ομιλία του λογοτέχνη Σπύρου Κατσούρη έλαβε χώρα το απόγευμα της Κυριακής 29-5-2016 στον ι. ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Ασκληπειού Ρόδου, μετά την επιμνημόσυνη δέηση για τους πεσόντες κατά την άλωση, από τον π. Κυριάκο Μανέττα και τον εφημέριο του χωριού π. Βασίλειο. Ακολούθησε και απαγγελία ποιήματος του λογοτέχνη με τίτλο «ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ», σε 105 ιαμβικούς 15σύλλαβους στίχους, που έγραψε στις 24 Μαϊου 2013, για τον τελευταίο τραγικό Έλληνα Αυτοκράτορα του Βυζαντίου
