Οι θρύλοι ενός άγνωστου Καρπάθιου - Του Μανώλη Δημελλά

Ποιός είναι ο Αντώνης Σκορδαράς; Ο άγνωστος γεννήθηκε προς το τέλος του 19ου αιώνα (1870-1880) στις Μενετές Καρπάθου, ενώ από τις αρχές του 20ου τον συναντάμε στην Αθήνα.

Ένας από τους πολλούς Δωδεκανησίους, που ξεσπιτώθηκαν στην αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής. Μετανάστες με τσαγανό και ελπίδα, τόσο για τους εαυτούς τους και για τους ανθρώπους που παρέμειναν στο νησί, όσο και για τους απογόνους τους που ελπίζουν να τους δουν Έλληνες..

Ο συγκεκριμένος όπως φαίνεται έχει διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο και έχει ενεργή συμμετοχή σε σημαντικές στιγμές της ιστορίας. Σε κάποιες μάλιστα από αυτές, συναντάμε την υπογραφή του, ενώ σε κάποιες δεν διστάζει να δώσει ακόμη και το αίμα του.

Αντώνης Κ. Σκορδαράς. Πρόκειται για τον πρώτο πρόεδρο και  έναν από τους ιδρυτές του σωματείου Μενεταρκασίων  "Η Πρόοδος", των Καρπαθίων εργατών στα λατομεία Διονύσου το 1906.

Η υπογραφή του, μια από τις τέσσερις, βρίσκεται επίσης στη διακήρυξη ιδρύσεως του Εργατικού Κέντρου Αθήνας, στις 26 Φλεβάρη 1910. (Μετοχαράκης των εργατών, Αθηναίος του συνδικάτου τυπογράφων, και Ι. Καρπάκης του σωματείου μαρμαρογλυπτών).

Ο Σκορδαράς δεν ήταν εργάτης, αντίθετα, αναφέρεται ως εργολάβος μαρμάρων. Όμως δεν είναι ο μοναδικός πρωτεργάτης του σωματείου λατόμων, που ήταν εργάτης, ήταν εργολάβος! Ακόμη και ο πρώτος αντιπρόεδρος του συλλόγου, ήταν ο γνωστός μεγαλοεπιχειρηματίας (και εργολάβος) Ανδρέας Γεωργίου Γιαβάσης.

Κύριως σκοπός της ιδρύσεως του σωματείου ήταν η προστασία του επαγγέλματος και των συντεχνιακών συμφερόντων των μελών του.

Και τα λατομεία ακολουθούν ένα βολικό προς στους εργοδότες σύστημα προσλήψεων. Στη περίπτωση του Διονύσου, είναι προτιμότεροι οι ειδικευμένοι και μαθημένοι στη πέτρα, οι μετανάστες Καρπάθιοι και οι συγγενείς τους, που "έχουν  τη τέχνη της πέτρας στο αίμα τους" και καταφθάνουν από το νησί, ενώ σε πολλές περιπτώσεις ήταν ανήλικοι.

Έτσι σχηματίζεται μια ισχυρή κοινότητα λατόμων με καταγωγή από τη Κάρπαθο, που δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εκείνη ακριβώς εκείνη τη περίοδο, περνά από τον Τουρκικό ζυγό σε Ιταλικά χέρια (1912). Κύριο μέλημα των εργατών-μεταναστών από τη Κάρπαθο φαίνεται να ήταν η ένωση με την Ελλάδα.

Ο Γ. Α. Γεωργιάδης, στο βιβλίο του «Η πάλη των τάξεων εν Ελλάδι» (εκδ. ΣΕΚΕ 1921), περιγράφει χαρακτηριστικά τις πρώτες ενώσεις εργαζομένων:

«Πριν το 1914, τα υπάρχοντα σωματεία ήσαν ένα όργανον επαγγελματικής επικρατήσεως εις τας χείρας των εργοδοτών, οι οποίοι κατελάμβανον την διοίκησιν, και αφ' ετέρου πολιτικής αναδείξεως εις τας χείρας επιτηδείων μικροπολιτικών.

Η εκκαθάρισις της μικράς αυτής επαγγελματικής ενώσεως εις οργάνωσιν εργατικήν εγένετο εκ των άνωθεν δια της επεμβάσεως του Κράτους, ψηφίσαντος τον Νόμον 281 δια του οποίου απαγορεύεται η ύπαρξις μικτών σωματείων, δηλαδή εργατών και εργοδοτών μαζί».

Όσο αφορά τη δράση μέσα στα όργανα του νεοσύστατου ΕΚΑ, τα προβλήματα με την παρουσία του εργολάβου Αντ. Κ. Σκορδαρά άρχισαν σχετικά νωρίς. Όπως γράφεται στα πρακτικά συνεδριάσεων του ΕΚΑ, στις 3 Ιουλίου 1912, ξέσπασε σφοδρή διαμάχη ανάμεσα σε Σκορδαρά και τον  Μάστορη (πρόεδρος μαρμαρογλυπτών). Αιτία ο εύλογος προβληματισμός  του Μάστορη, κατά πόσο επιτρέπεται να υπάρχουν και εργοδότες και εργαζόμενοι μέσα στο ίδιο σωματείο. "Τελικά ο Σκορδαράς είναι εργάτης ή εργοδότης;" ρώτησε ο Μάστορης.

Η κόντρα στο ζήτημα τελικά μάλλον ωφέλησε τα νηπιακά βήματα του εργατικού κινήματος, αφού λίγο αργότερα κατατέθηκαν ακόμη και ονομαστικοί κατάλογοι εργατών και αποκλείσθηκαν οι εγγραφές εργοδοτών. Ωστόσο ο Σκορδαράς παρέμεινε στη θέση του! Μάλιστα οι Καρπάθιοι εργάτες του σωματείου "η Πρόοδος",  διαμαρτυρήθηκαν έντονα για την "άδικη" όπως χαρακτήρισαν επίθεση που δέχθηκε ο πρόεδρος τους. Ο σπουδαίος Ισραηλίτης σοσιαλιστής του εργατικού κέντρου Θεσσαλονίκης, Μπεναρόγιας, επισκέφθηκε το ΕΚΑ ένα χρόνο μετά την ίδρυση του και μας περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο τα πρώτα βήματα του.  "Αντί της εικόνας του Μαρξ αντίκρυσε την εικόνα του Χριστού και αντί συντροφικού και φιλόξενου ενδιαφέροντος συνάντησε ψυχρότητα και αδιαφορία από όλα τα μέλη του ΕΚΑ".

Μόλις δυο χρόνια μετά από την ίδρυση του ΕΚΑ, και ενώ έχει σταθερή συμμετοχή και δράση (όπως ήδη περιγράψαμε, πολύ μακριά από όποιες ταξικές συνδικαλιστικές αρχές, ενώ έχει πολύ καλές σχέσεις με τη Βενιζελική παράταξη), στα πρώτα βήματα ιδρύσεως του ΕΚΑ, το φθινόπωρο του 1912, συναντάμε τον εργολάβο Αντώνιο Σκορδαρά, εθελοντή στο σώμα ερυθροχιτώνων, των  Γαριβαλδινών, και μάλιστα πολεμά με αυτοθυσία και τραυματίζεται στην περίφημη νικηφόρα μάχη για την κατάληψη του υψώματος Δρίσκου.

Οι Καρπάθιοι, όπως όλοι οι εθελοντές Γαριβαλδίνοι, πριν τη τελική επίθεση, είχαν πάρει μέρος στις μάχες του Ισβόλου, της Σιατίστης και στο γεφύρι του Πασά.

Στη δραματική επίθεση του Δρίσκου, ο υπολοχαγός Σκορδαράς είχε πάρει εντολές από τον λοχαγό και διοικητή του Ε΄λόχου, τον φίλο του Καρπάθιο γιατρό, Βάσο Βέργη, να επιτεθεί με μια μικρή ομάδα έφιππων από την δεξιά πλευρά του υψώματος. Αυτός ήταν ο λόχος των Αετών, και θα έπρεπε να επιβεβαιώσει τη σπουδαία φήμη του.

Η μάχη φαίνεται πως ήταν τρομερή, σώμα με σώμα. Τα σπαθιά των Γαριβαλδινών αντιμετώπιζαν τους 1500 Τούρκους και τα δύο μεγάλα κανόνια τους, που ξέρναγαν φωτιά. Οι εθελοντές κατάφεραν μετά από μια παθιασμένη επίθεση να τους απομακρύνουν και να κατακτήσουν το στρατηγικής σημασίας ύψωμα. Τραυματίστηκε ο Βέργης, ο Σκορδαράς και ο στρατηγός Ρώμας. Ενώ μεγάλη απώλεια ήταν ο θανάσιμος τραυματισμός του γνωστού επτανήσιου λογοτέχνη Λορέτζου Μαβίλη.

Αντώνης Σκορδαράς, πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο και στις δυο περιπτώσεις;

Είναι το πιθανότερο, πηγές και μαρτυρίες ακόμη αναζητούνται (από τα επίσημα στρατιωτικά αρχεία του ΥΣΑ δεν βρέθηκε κάποια αναφορά στο όνομα του αξιωματικού Αντ. Σκορδαράς), και είναι λιγοστά τα άρθρα εφημερίδων της εποχής.

Το 1916 και 1917, στις εφημ. Εμπρός και Σκρίπ, ο Αντώνης Σκορδαράς, αναφέρεται ως αξιωματικός του Στρατού και μάρτυρας σε ένα στρατοδικείο. Τον Νοέμβρη του 1923 αρθρογραφεί στην Δωδεκ. Αυγή, με αφορμή το θέμα της ακτοπλοϊκής συγκοινωνίας Καρπάθου, κάνει τις παρατηρήσεις του και εκφράζει την άποψη του για την συμμετοχή όλων των Καρπάθιων στην αγορά πλοίου και υπογράφει: "Αντώνιος Σκορδαράς, υπολοχαγός, Φρουραρείο Αθηνών".

Και όμως το 1930, ξανασυναντάμε τον Αντ. Σκορδαρά, καθηγητή στη Σιβιτανίδειο Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων, να διδάσκει πρακτικά μαθήματα γύρω από οικοδομικά θέματα. Ενώ σε άρθρο της Δωδεκανησιακής Αυγής τον Νοέμβρη του 1937, αναφέρεται ως επίτιμος πρόεδρος των Λατόμων Πεντέλης.

Τρεις λόγοι οδηγούν συμπερασματικά στην ταυτοπροσωπεία,

1. Στο ιστορικό βιβλίο του Δημ. Χατζόπουλου, "Οι Γαριβαλδίνοι και η μάχη του Δρίσκου", (εκδ. Φέξη, 1914), το όνομα του είναι μεταξύ των υπολοίπων Καρπάθιων εθελοντών. Πρόκειται για τους: Σκορδαρά (μάλιστα αναφέρεται ως εργολάβος), Η. Γιαβάση, Ν. Ζαβόλα, Πατσουράκη και τον Πρωτόπαπα. Πρώτος Καρπάθιος και ηγετική φυσιογνωμία, όπως ήδη αναφέραμε, ο γιατρός με  τον βαθμό του λοχαγού, ο Βωλαδιώτης Βάσος Βέργης.

2. Η φιλική σχέση Βέργη-Σκορδαρά, αποτελεί μια ακόμη ισχυρή απόδειξη, ότι ο εργολάβος και ο αξιωματικός Σκορδαράς, είναι το ίδιο πρόσωπο. Η επικοινωνία και η ταύτιση των απόψεων τους επιβεβαιώνεται από την παρουσία του Βέργη στην προπαρασκευαστική συνεδρίαση ιδρύσεως συνδέσμου Ελληνικών Σωματείων, στις 19 Σεπτέμβρη 1909. Ο γιατρός Β. Βέργης δηλώνεται στην εφ. Εμπρός (11/9/1909) ως ο αντιπρόσωπος και πρόεδρος των Λατόμων Πεντέλης!

3. Κατά την περίοδο που ο Σκορδαράς πολεμά, εθελοντής με το σώμα Γαριβαλδινών στην Ήπειρο, (10/1912 έως 4/1913) απουσιάζει δικαιολογημένα από όλες τις συνεδριάσεις του ΕΚΑ και επανέρχεται (σύμφωνα με τα επίσημα πρακτικά)  στις 22 Απριλίου 1912. Μάλιστα το ΕΚΑ καταγράφει όλους τους εθελοντές και αποφασίζει να στηρίξει οικονομικά τις οικογένειες τους.

Ο "σατανικός και ραδιούργος", όπως περιγράφει η κα Μαριγούλα Μαυρόγιαννη, τον αξιωματικό Αντώνη Σκορδαρά και τα θρυλικά κατορθώματα του, "ζει" ανάμεσα μας. Παραμένει ένας αθόρυβος και άγνωστος μύθος. Λεβέντης, θεόρατος όχι τόσο για το πραγματικό ύψος του, έφτανε μόλις μια επαφή, μια κουβέντα μαζί του, όπως λένε οι παράξενες ιστορίες που  ακολουθούν τα χνάρια του, για να του αναγνωρίσεις το αγέρωχο ανάστημα και το διαβολικό και τετραπέρατο μυαλό του.

 Συνεχίζεται...

 

Πηγές

1. Γεώργιος Ανδρ. Γιαβάσης, Ντίνου Μελά "προσωπογραφίες Καρπαθίων".

Ιδρυτική πράξη σύστασης ΕΚΑ και πρακτικά συνεδριάσεων 1910-1914. Εκδ. ΕΚΑ, 2004.

Μαριγούλα Μαυρόγιαννη (Αφήγηση).

Αριστείδης Παπουτσάκης  (Αφήγηση).

Αλέκος Καμαράτος (Αφήγηση).

Δωδεκανησιακή Αυγή, (1923, 1937).

Ιστορία εργατικού κινήματος, (Γιάνη Κορδάτου. Μπουκουμάνης 1972).