Καρπάθιοι εργάτες στην αιματηρή εξέγερση της Σερίφου, του Μανώλη Δημελλά

Καρπάθιοι εργάτες στην αιματηρή εξέγερση της Σερίφου
3 Σεπτέμβρη 1916…
Το απόσπασμα της χωροφυλακής έδωσε προθεσμία 5 λεπτών στους συγκεντρωμένους, τους φώναξαν να διαλύσουν την απεργία και να ξεκινήσουν το φόρτωμα του ανδριώτικου πλοίου ΜΑΝΟΥΣΙ με σιδηρομετάλλευμα. 
Οι εργάτες-σκλάβοι δεν άντεχαν πια την καταπίεση, κρατήθηκαν στις θέσεις τους, τότε ο διοικητής διέταξε πυρ, έβγαλε το περίστροφο και χωρίς δισταγμό πυροβόλησε εν ψυχρώ και σκότωσε τον 25χρονο εργάτη Θεμιστοκλή Κουζούπη. Από τους πυροβολισμούς πέφτουν ακόμη τρεις εργάτες νεκροί και τραυματίζονται δεκάδες άλλοι. 
Όμως οι απεργοί δε έμειναν με τα χέρια σταυρωμένα, στην γενικευμένη σύρραξη που ακολούθησε βγαίνουν μπροστά οι γυναίκες και τα παιδιά. 
Η ένταση και η βια είναι τρομερή, δίχως δισταγμό γκρεμίζουν από τη γέφυρα φόρτωσης στη θάλασσα και λιθοβολούνται μέχρι θανάτου ο υπομοίραρχος Χαρίλαος Χρυσάνθου και ο Ενωματάρχης Σερίφου Τριανταφύλλου. 
Ακολούθησαν φυλακές και βασανισμοί των εργατών, αφού το ελληνικό  κράτος ήταν εξαιρετικά θετικό και δήλωνε υποταγή στις επιθυμίες των εργοδοτών. «Πότε είχε δίκιο; Όταν έστελνε αποσπάσματα για να χτυπήσουν τους εργάτες; Ή μήπως σήμερα, που καταθέτει στεφάνια στους τάφους τους;» (απορία του εργάτη συνδικαλιστή Γ.Θ. Λιβάνιου). 
Από τις συμπλοκές θα μετρήσουμε συνολικά 9 νεκρούς, από αυτούς 5 ήταν εργάτες και 4 άνδρες της Αστυνομίας, επίσης 38 εργάτες και αρκετοί αστυνόμοι καταλήγουν βαριά τραυματισμένοι στα νοσοκομεία του Πειραιά και της Αθήνας.
Πρωτεργάτης της εξέγερσης των μεταλλωρύχων της Σερίφου, ήταν ο φωτισμένος συνδικαλιστής Κωνσταντίνος Σπέρας, οποίος τους οργάνωσε σε σωματείο τον Ιούλιο του 1916.
Τελικά στις 25 Νοεμβρίου 1917, υπεγράφη συμφωνία για αύξηση 10% των ημερομισθίων μεταξύ εργατών και εργοδοσίας, από τον αντιπρόσωπο τής εταιρείας Κλ. Ι. Ξάννου, με διαιτητή το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, όμως στην πράξη έγινε κουρέλι.
Στις οικογένειες των δολοφονηθέντων εργατών μεταλλωρύχων δόθηκε ένα βοήθημα 20-25 δραχμών μόνο για δύο χρόνια, «με την υποχρέωσιν τών εργατών, όπως μη δημιουργήσουν εις την Εταιρείαν, έτερόν τι ζήτημα ή αίτημα».
Τα ονόματα των δολοφονημένων εργατών είναι: Θεμιστοκλής Κουζούπης, Μιχάλης Ζωϊλης, Μιχάλης Μητροφάνης, ένας άγνωστος που κατέληξε στο νοσοκομείο, πιθανόν ο Ανδρέας Γαλανός (εκτίμηση του ερευνητή Θοδωρή Γ. Λιβάνιου) και πέμπτος νεκρός κάποιος Πρωτόπαπας. Για αυτόν υπάρχουν ενδείξεις ότι πρόκειται για μετανάστη από την Κάρπαθο. Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1912, με το ίδιο όνομα, Πρωτόπαπας, συναντάμε έναν ερυθροχίτωνα Καρπάθιο να πολεμά εθελοντής στη μάχη του Δρίσκου!
Στους Γαριβαλδίνους αναφέρονται αρκετοί Καρπάθιοι. Πρόκειται για τους:
Τον πατριώτη γιατρό Βάσο Βέργη, τον  λατόμο και πρωτεργάτη ιδρύσεως Εργατικού Κέντρου Αθηνών Αντώνη Σκορδαρά, τον εργολάβο Η. Γιαβάση, το Ν. Ζαβόλα, ο Πατσουράκης και ο Πρωτόπαπας. Άραγε πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο που δολοφονήθηκε στην Σέριφο;
Ας επιστρέψουμε στην εργατική ιστορία του τρίτου από τον Πειραιά νησί των Δυτικών Κυκλάδων, μετά την Κέα και την Κύθνο, της Σερίφου. Πρόκειται για τη δεύτερη αιματηρή εξέγερση στη συνδικαλιστική ιστορία της Ελλάδος, μετά τα δραματικά γεγονότα της απεργίας του Λαυρίου (1896).
Τα γεγονότα της Σερίφου εκτυλίχθηκαν στην περιοχή Μέγα Λειβάδι στις 21 Αυγούστου 1916, όμως η πραγματική ημερομηνία σύμφωνα με το νέο γρηγοριανό ημερολόγιο ήταν 3 Σεπτεμβρίου,  κάτι που επιβεβαιώνεται και από αναφορές των Γάλλων στρατιωτικών που βρέθηκαν στην περιοχή.
Η ιστορία των μεταλλείων ξεκινά το 1861 όπου και ξεκινά η προσπάθεια εκμετάλλευσης των πετρωμάτων, όμως η συστηματική προσπάθεια ξεκινά με τον Αιμίλιο Γρώμμαν, έναν  Γερμανό τυχοδιώκτη μεταλλειολόγο που ανέλαβε την διεύθυνση της εταιρίας και αντιμετώπισε με εξαιρετική βαρβαρότητα τους εργάτες.
Ο γιος του, Γεώργιος Γρώμμαν, συνέχισε την επιχείρηση το 1906 με πολύ πιο αυταρχική διαχείριση από του πατέρα του, η δουλειά ήταν απάνθρωπα σκληρή που ξεπερνούσε το δωδεκάωρο, τα μεροκάματα ήταν της πείνας, ενώ δεν υπήρχαν μέτρα ασφαλείας κι όλα αυτά με βοηθούς διάφορους ντόπιους και ξένους έμπιστους μαγκουροφόρους και το ελληνικό κράτος να κάνει τα στραβά μάτια και να δικαιολογεί κάθε πράξη του.
Το μετάλλευμα, που χρησιμοποιούσαν κυρίως οι βιομηχανίες όπλων της Γερμανίας, το κουβαλούσαν με κάρα και το έσερναν με τα χέρια στις σκάλες φορτώσεως που ήταν ξύλινες, στη συνέχεια έφεραν ειδικούς τεχνίτες από την Κάρπαθο και έκτισαν με πέτρα τις σκάλες τις εκφορτώσεως στις περιοχές Κουτάλα, Χάλαρα, Μεγάλο Λειβάδι και τα βίτζια. Ο ερευνητής Θοδωρής Γ. Λιβάνιος, έχοντας μοιρασμένη καταγωγή ανάμεσα στη Σέριφο και την Κάρπαθο, καταγράφει τα ονόματα αρκετών Καρπάθιων μαστόρων πέτρας που δούλεψαν στα έργα:
Βιτωρούλης, Παχούλης, Μιχάλης Μπρας, Βασιλειάδης, Πρωτόπαπας και το όνομα του προ-πάππου του Ηλίας Κων. Διακομηνάς. Από αυτούς στη Σέριφο εξακολουθούν να υπάρχουν απόγονοι των Μπρά, Παχούλη και Διακομηνά.
Εκτός από τους Καρπάθιους τεχνίτες, που πρωτοστάτησαν στις πέτρινες κατασκευές, υπήρξαν και ορισμένοι Καρπάθιοι που δούλεψαν  μέσα στις βαθιές στοές των ορυχείων. Σύμφωνα με καταγραφές του Γιώργου Σακελλάκη, Μενετιάτες μιναδόροι ήταν: Μιχαήλ Εμμ. Γιαννάκης (1847-1933),  Νικόλαος Παχουλάκης, Νικόλαος Αντωνίου Σκανδάλιος. 
Ξεχωριστή και ίσως η πιο ενδιαφέρουσα και αινιγματική περίπτωση αυτή του Πρωτόπαπα, πρόκειται για όνομα που δεν είναι Σερφιώτικο, ούτε και  υπάρχει σήμερα στη Σέριφο.
Τα μεταλλεία λειτούργησαν μέχρι το 1964, όσο για τους κληρονόμους του Γρώμμαν (εθελοντής στα Γερμανικά ES-ES), αυτοί βρήκαν μετάλλευμα στη Νότιο Αφρική και τα εγκατέλειψαν το 1943 έχοντας εξορύξει περισσότερα από 7.000.000 τόνους σιδηρομεταλλεύματος! Εκατοντάδες είναι οι νεκροί  από εργατικά ατυχήματα, που εξακολουθούν να στοιχειώνουν τις στοές της Σερίφου, η αιματηρή απεργία ξεκινά να ξανα-ακούγεται το 1984, 68 χρόνια αργότερα τα στόματα άνοιξαν και ξεχύθηκαν οι ιστορίες των εργατών.
Στο τέλος του περασμένου Αυγούστου από την Περιφέρεια και το Επαρχείο Καρπάθου οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση του θέματος, έτσι προσκαλέστηκε στο νησί ο κ. Λιβάνιος, εκείνος έδωσε μοναδικά στοιχεία για το θέμα των Καρπαθίων εργατών στη Σέριφο και συνέχισε τις συνεντεύξεις στα χωριά της Καρπάθου με την ελπίδα να βρεθουν νέα στοιχεία.
Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη, αναζητούνται συγγενείς, απόγονοι των πιο πάνω εργατών που ίσως γνωρίζουν κάτι από τις οικογενειακές ιστορίες και θα ήθελαν να καταγραφούν.
(Η σπάνια φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο βρίσκεται στο λαογραφικό μουσείο Μενετών, είναι ο Καρπάθιος Ιωάννης Εμμ. Γιαννάκης, μεταλλωρύχος στη Σέριφο).
dimellasm@hotmail.com